Van Friedensreich Hundertwasser (1928-2000) zijn tot en met 6 mei schilderijen en grafische werken te zien in Den Bosch. Pardon, ‘s-Hertogenbosch. Vrolijke en kleurrijke werken waarin de menselijke bouwwerken centraal staan. Zoals de hippies hun Volkswagenbusjes met bloemen beschilderden, schilderde Hundertwasser kleuren, spiralen, tranen over gebouwen. Werk dat niet in een stroming (figuratief, abstract) is in te delen. Uit het grafische werk lees je behoefte om niet slechts te schilderen, maar ook om zelf gebouwen te ontwerpen. Dat deed hij dan ook. De kunstlocatie Würth toont enkele maquettes: van een openbare wc in Nieuw-Zeeland, ongetwijfeld de kleurrijkste ter wereld, en het enige gebouw naar zijn ontwerp in Nederland, het Ronald McDonald-huis in Valkenburg (L).
De hippie
Het fraaiste van de tentoonstelling is Schamoni’s documentaire over Hundertwasser uit de jaren zeventig. We zien hem op zijn boot Regentag de regenachtige dag bewonderen, want op zo’n dag zie je de kleuren beter dan wanneer het onderscheid licht-donker overheerst. Als uit een film van Tarvosky ligt hij op het ijs te luisteren naar het ruisen van het water. De film toont hem naakt schilderend in de natuur. Hij was dus een soort hippie: met baard en op sandalen verklaarde hij, uiteraard in een ronkend (maar plat) manifest, de rechte lijn voor niet-creatief en dus dodelijk. Hij ontdeed zich bij enkele optredens van zijn kleren om de eerste huid te tonen, onbedekt door de tweede (kleding) en de derde (architectuur). Gelukkig was hij niet zo’n hippie die Stalin en Mao omarmde, in tegendeel, hun gebouwen behoren immers tot de lelijkste en rechtlijnigste ter aarde. Ook drugs had hij niet nodig. Niet verrassend had deze vrije geest een haat-liefde-verhouding met zijn burgerlijke geboorteland Oostenrijk, waar ze, zo vertelt hij, meer van de walsen van Strauss en hun schnitzel houden dan van vernieuwende kunst.
Vrolijke façade
Naast het schilderen en ontwerpen van gebouwen trad hij ook op als ‘architectuurdokter’: fantasieloze blokken werden van grillige lijnen, daktuinen en kleur voorzien. Jammer dus dat hij al dood is, want hij had in Nederland menig bedrijventerrein onder handen kunnen nemen. Helaas lijkt hij niet echt school te hebben gemaakt. Zijn verzet tegen de rechte lijn en de functionele Bauhaus-architectuur hebben weinig weerklank gevonden. Het staat op gespannen voet met de dominantie van standaardmaten, prefabblokken, rechte lijnen en de rechtlijnigheid van de techniek überhaupt. Bovendien zijn z’n gebouwkuren louter façade. Hij verbeterde bijvoorbeeld een afvalverbrandingswarmtecentrale, hoewel pas nadat hem verzekerd was dat men zo ecologisch mogelijk opereerde. Met een fraaie façade kan echter minder fraais verbloemd worden: denk aan de psychedelische bloemen op de vervuilende hippie-busjes of de gestileerde bloesemblaadjes op de kerncentrales van Fukushima.
Het filosofische oog
In de filosofie (Dilthey, Heidegger) wordt gewezen op het oculaire (‘ooglijke’) karakter van het westerse denken. Qua taal: weten is in-zicht, het licht zien, enz. Maar ook qua denken: het eerste voorbeeld waar men aan denkt is het ding dat in het blikveld voorhanden is, de klei, het paard, de bijenwas. Hundertwasser maakt ons duidelijk dat dit oog bovendien beperkt is: het ziet vooral licht-donker en rechte lijnen in mathematische vormen in plaats van kleuren en grillige of golvende lijnen, waar alle natuur uit bestaat. De metafysica is niet alleen oculair, maar het kijkt bovendien met een mathematisch oog. Nietzsche: het cyclopenoog van Socrates.
Speelse vrijheid
Ik duidde Hundertwasser als een vrije geest. Een liberaal begrip van vrijheid is de vrijheid van het doen wat je wilt binnen bepaalde grenzen en patronen. Rechte grenzen. In de huidige tijd is deze vrijheid ook altijd een vrijheid van het overtreden van grenzen: taboes doorbreken, de grenzen opzoeken en origineel zijn. Dit begrip geldt de kunst voorop en grenzen doorbreken doet Hundertwasser ook. Maar zijn vrijheid is niet louter een kwestie van het beslechten van rechte lijnen, om vervolgens zijn eigen rechtlijnige regels op te leggen. Het is een speelse vrijheid. Niet toevallig zijn een aantal van zijn ontwerpen voor een kinderopvang of voor een school. Zijn architectuur is niet louter een nieuwe vorm van golvende lijnen, maar een speelse architectuur. Zijn gebouwen ogen speels en vrolijk als een kindertekening. De strakke lijnen van een functioneel gebouw stralen daarentegen de perfectie van de techniek uit. Kijk hoe effectief en efficiënt het gebouw is, zo is het bedrijf vast ook. De strakke lijnen intimideren echter ook: zij drukken het speelse leven neer ten faveure van de effectieve maar doode regeldwang. – Zulke gebouwen zoals die op het bedrijventerrein van de kunstlocatie Würth, dat zelf overigens in een gebouw huist in de stijl van ‘modern hoofdkwartier van Blofeld’.
Kunstlocatie Würth t/m 6 mei 2012. Op zaterdag gesloten. De bushalte op zondag is bij een aardige ‘eeterij’ om het uurtje tot de volgende bus door te brengen.